Η «αραβική άνοιξη» έφτασε στην Λιβύη τον Μάρτιο του 2011. Η 40ετής διακυβέρνηση του Μουαμάρ Καντάφι έληξε άδοξα, όταν ΟΗΕ και ΝΑΤΟ αντέδρασαν στις αιματηρές διαμάχες ανάμεσα στις δυνάμεις του καθεστώτος και διαδηλωτές. Την «άνοιξη» ακολούθησε ο χειμώνας του εμφυλίου, με τα δύο κυριότερα αντίπαλα στρατόπεδα να έχουν σχηματιστεί γύρω από το στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, επικεφαλής του Εθνικού Στρατού της Λιβύης (LNA), με έδρα το Τομπρούκ, και τον Φαγέζ Αλ Σάρατζ, ηγέτη της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA), με έδρα την Τρίπολη.
Στο μεταξύ, η απόφαση αποστασιοποίησης των ΗΠΑ από τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή άφησε χώρο για την ανάμειξη τρίτων περιφερειακών δυνάμεων στα λιβυκά ζητήματα. Στο πλαίσιο του έντονου ανταγωνισμού ανάμεσα στις δύο πλευρές του εμφυλίου, ο Σάρατζ υπέγραψε τον Νοέμβριο του 2019 το παράνομο και ασύμβατο με το διεθνές δίκαιο τουρκο-λιβυκό μνημόνιο.
Σήμερα, η κατάσταση στη βορειοαφρικανική χώρα έχει αλλάξει. Η Λιβύη έχει μπει σε τροχιά εκλογών για τον προσεχή Δεκέμβριο, υπό τον μεταβατικό πρωθυπουργό Ντμπεϊμπά. Μετά την εκλογή Μπάιντεν, η αμερικανική διπλωματία επανακάμπτει στην περιοχή και η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθετεί ενιαία γραμμή στο λιβυκό, κυρίως μέσα από τη συνεννόηση Γαλλίας και Ιταλίας. Στην ουσία, επιτέλους κάτι κινείται στη Λιβύη προς την κατεύθυνση της ομαλοποίησης, έστω κι αν η διαδικασία εκδημοκρατισμού προμηνύεται μακρά.
Σε αυτό το πλαίσιο, η επίσκεψη του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην Τρίπολη, μαζί με τον Υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια, είχε ιδιαίτερη σημασία, κυρίως διότι την πρόσκληση απηύθυνε ο ίδιος ο Ντμπεϊμπά, για πρώτη φορά μετά την κρίση στις διμερείς μας σχέσεις.
Με την επίσκεψη όχι μόνο αποκαθίστανται οι τραυματισμένες σχέσεις των δύο χωρών, αλλά τίθενται νέες βάσεις για την εμβάθυνσή τους, κυρίως με την επανέναρξη λειτουργίας της ελληνικής πρεσβείας στην Τρίπολη και αργότερα του προξενείου μας στη Βεγγάζη. Οι ελληνικές επιδιώξεις είναι συντονισμένες με εκείνες της ΕΕ. Δεν είναι τυχαία η προ ημερών συζήτηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ για τις εξελίξεις στη βορειοαφρικανική χώρα, γεγονός που αποδεικνύει το έμπρακτο ενδιαφέρον της Αθήνας για τον τερματισμό του εμφυλίου και την ομαλή πορεία προς την ανασυγκρότηση.
Προφανώς η «επανεμφάνιση» της Ελλάδας στη Λιβύη προκαλεί προβληματισμό – αν όχι εκνευρισμό – στην Τουρκία, η οποία – μετά την αδιαφορία των ΗΠΑ επί Τραμπ – απέκτησε αυξημένη επιρροή στην περιοχή, κυρίως μέσω της στήριξης που παρείχε στον Σάρατζ και της αποστολής χιλιάδων μισθοφόρων από τη Συρία στο λιβυκό μέτωπο. Η επίσκεψη Μητσοτάκη δεν ήταν καλή είδηση για την Άγκυρα, καθώς ο Έλληνας Πρωθυπουργός επανέλαβε την πάγια θέση περί ανάγκης να απομακρυνθούν όλα τα ξένα στρατεύματα από την ταλαιπωρημένη χώρα. Όμως, η πραγματική ανησυχία της Άγκυρας εντοπίζεται στις πιθανές μελλοντικές εξελίξεις σχετικά με το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, το οποίο βέβαια παραμένει «αγκάθι» στις σχέσεις μας με την Τρίπολη. Η ανατροπή του μνημονίου δεν γίνεται με τρόπο αυτόματο, ιδίως αν συνυπολογίσουμε ότι σήμερα στη Λιβύη η κυβέρνηση είναι μεταβατική. Όμως, αν την επόμενη μέρα η Λιβύη διεκδικήσει ειλικρινείς εταιρικές σχέσεις με την Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη της, τότε θα πρέπει οπωσδήποτε να αφήσει πίσω της το παράνομο μνημόνιο.
Και το μήνυμα του Κυριάκου Μητσοτάκη ήταν ξεκάθαρο: οι σχέσεις ειλικρίνειας εδράζονται στον από κοινού σεβασμό του διεθνούς δικαίου. Η ακύρωση παράνομων συμφωνιών που δεν παράγουν νόμιμα αποτελέσματα αποτελεί προϋπόθεση για τα βήματα προς τα εμπρός. Άλλωστε, η ακύρωση του παράνομου μνημονίου εντάσσεται πλέον στις προτεραιότητες της Ε.Ε. Η Ελλάδα προτίθεται να ξεκινήσει εκ νέου τις συζητήσεις με τη Λιβύη για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, από το σημείο όπου τις αφήσαμε το 2010. Η πρότερη επιλογή της Λιβύης να συμφωνήσει με τη Μάλτα και την Τυνησία την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών μέσω προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο, όπως ορίζει το Διεθνές Δίκαιο, δεν της αφήνουν πολλά περιθώρια ελιγμών.
Σε κάθε περίπτωση, η διμερής συνεργασία μπορεί να αναζωογονηθεί μέσα από το οικονομικό πεδίο. Ακόμα και στη διάρκεια του πολέμου, η ελληνική επιχειρηματική παρουσία δεν διακόπηκε ποτέ. Ενέργεια, κατασκευές, υποδομές είναι τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος, στους οποίους η χώρα μας έχει εξαιρετικές επιδόσεις και πλούσια τεχνογνωσία. Επιπλέον, η Ελλάδα παραμένει έτοιμη να παράσχει κάθε είδους συνδρομή στην αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης που πλήττει τη Λιβύη, καθώς, μετά τον εμφύλιο σπαραγμό, η πανδημία του κορωνοϊού επιδείνωσε την κατάσταση.
Στη νέα αρχή των ελληνολιβυκών σχέσεων, η συνεργασία και ο διάλογος πρέπει να οικοδομηθούν στη βάση της διεθνούς νομιμότητας. Είναι ο μόνος τρόπος για την ανάκτηση της εμπιστοσύνης. Ειδικά για την ίδια τη Λιβύη, είναι σημαντικό να απαλλαγεί από καθετί που την κρατά δέσμια του παρελθόντος, δηλαδή να απαλλαγεί από τις ξένες στρατιωτικές δυνάμεις και τις παράνομες συμφωνίες.